Vàng da sơ sinh: Nguyên nhân, điều trị và cách phòng ngừa hiệu quả

Vàng da sơ sinh là hiện tượng bệnh lý thường gặp ở trẻ sơ sinh. Đối với trẻ đủ tháng, 60% trẻ bị vàng da. Tỷ lệ này cao hơn ở trẻ non tháng (khoảng 80%). Có hai loại vàng da ở trẻ là vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý. Hãy cùng Care With Love tìm hiểu chi tiết về bệnh lý vàng da sơ sinh trong bài viết sau đây.

Bệnh vàng da sơ sinh là gì?

Theo BS.CKII Lê Tố Như, Trưởng khoa Sơ sinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, cho biết vàng da ở trẻ sơ sinh là hiện tượng mà da và kết mạc mắt ở trẻ có màu vàng, thường do tăng bilirubin gián tiếp – đây là một thành phần sẽ được giải phóng khi tế bào hồng cầu ở trẻ bị vỡ hoặc phá hủy. Vàng da sơ sinh là hiện tượng phổ biến ở trẻ sơ sinh, xảy ra ở khoảng 60% trẻ đủ tháng và khoảng 80% trẻ non tháng.

Vàng da sinh lý chiếm 75% vàng da sơ sinh, trẻ bị vàng da nhẹ không ảnh hưởng đến trẻ và không cần điều trị. Tuy nhiên, vàng da bệnh lý có thể tiến triển nhanh và để lại hậu quả nặng nề cho trẻ nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Vàng da sơ sinh có thể nhẹ (vàng da sinh lý) hoặc nặng (vàng da bệnh lý). Có nguy cơ biến chứng nhiễm độc thần kinh (mãn tính và bệnh não cấp do bilirubin) do chất bilirubin gián tiếp xâm nhập vào não nếu bệnh không được nhận biết và điều trị kịp thời. Hậu quả là trẻ sẽ tử vong hoặc bị tổn thương não suốt đời.

Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh

Vàng da ở trẻ sơ sinh là do có nhiều tế bào hồng cầu trong máu lớn, chứa HbF và do đó có tuổi thọ ngắn (các tế bào hồng cầu bị phá vỡ để giải phóng các yếu tố bên trong trong hồng cầu làm tăng quá trình trao đổi chất một cách tự nhiên gây nên chuyển hóa tăng bilirubin tự do). Chức năng gan của trẻ bị suy giảm và khả năng bài tiết mật của gan còn non nớt. Ở trẻ đủ tháng khỏe mạnh, vàng da được coi là sinh lý nếu có các tiêu chuẩn sau:

• Vàng da sinh lý thường xuất hiện ở trẻ và ngày thứ 3 sau sinh.
• Nó sẽ tự nhiên biến mất sau 7-10 ngày.
• Vàng da nhẹ (chỉ vàng da vùng cổ, mặt, ngực và bụng phía trên rốn).
• Chỉ vàng da đơn thuần mà không có các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, lừ đừ…
• Nồng độ bilirubin/máu ở trẻ đủ tháng không được vượt quá 12 mg%.
• Tốc độ tăng bilirubin/máu không vượt quá 5 mg% trong 24 giờ.

Vàng da sinh lý không nguy hiểm và không cần can thiệp y tế. Miễn là em bé được bú mẹ hoàn toàn, chất bilirubin sẽ được loại bỏ khỏi cơ thể và vàng da sẽ biến mất trong vòng từ 1 đến 2 tuần.

Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh

Vàng da được coi là bệnh khi vàng da xuất hiện sớm, tiến triển nhanh, vàng da mức độ nặng và thường kèm theo các triệu chứng bệnh lý khác. Những ngày đầu đời là thời điểm vô cùng quan trọng để cha mẹ theo dõi tình trạng vàng da của trẻ. Những bất thường này là:

• Vàng da sẫm màu xuất hiện sớm, trong vòng từ 1-2 ngày sau sinh.
• Vàng da không chỉ xuất hiện ở mắt, mặt mà còn lan xuống bụng, tay, chân.
• Vàng da không hết sau 2 tuần ở trẻ đủ tháng và 3 tuần ở trẻ non tháng.
• Vàng da kết hợp với các triệu chứng bất thường khác như nôn, trớ, sốt, quấy khóc, phân bạc màu.
• Vàng da thường xuất hiện ở trẻ sinh non, nhất là với trẻ sinh non dưới 35 tuần tuổi thai

Lúc này, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa sơ sinh càng sớm càng tốt để có thể phát hiện và chữa trị vàng da kịp thời, ngăn ngừa biến chứng ngộ độc thần kinh.

Cách phát hiện vàng da sơ sinh như thế nào?

Đầu tiên vàng da xuất hiện trên mặt và củng mạc, sau đó là thân mình, cẳng tay và chân, cuối cùng là lòng bàn tay và lòng bàn chân. Phát hiện bệnh bằng cách dùng ngón tay ấn vào da khoảng 5 giây rồi thả ra xem da có chuyển sang màu vàng hay không, tốt nhất là để dưới ánh sáng tự nhiên.

Các bác sĩ thường sử dụng máy đo nồng độ bilirubin (BILI-Check) để kiểm tra mức độ vàng da. Tuy nhiên, trên thực tế, kết quả máy đo có thể chênh lệch với kết quả xét nghiệm máu khoảng 3-5 mg%. Do đó, nếu kết quả xét nghiệm da rất bất thường, bác sĩ có thể xem xét yêu cầu xét nghiệm máu để đo lượng bilirubin và xác định nguyên nhân.

Nguyên nhân chính gây bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh

Để tránh những vấn đề nghiêm trọng với trẻ khi vàng da sơ sinh, các bố mẹ nên tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân gây nên bệnh lý này ở trẻ sơ sinh. Vàng da sơ sinh có thể do bất kỳ nguyên nhân nào sau đây:

Tăng sản xuất bilirubin

Nguyên nhân chính gây vàng da là do dư thừa bilirubin (bilirubin trong máu tăng cao). Bilirubin là một sắc tố màu vàng cam được tạo ra trong máu khi các tế bào hồng cầu bình thường bị phá vỡ. Nguyên nhân làm tăng sản xuất bilirubin trong máu của bé bao gồm:

• Bất đồng nhóm máu mẹ con: Do mẹ và con có nhóm máu không tương thích nên hệ thống miễn dịch của mẹ phá hủy hồng cầu của con (mẹ có nhóm máu Rh âm sinh con) và mẹ con Rh bất hòa (mẹ có nhóm máu Rh âm sinh con A hoặc B) . Nhóm máu Rh âm) Rh dương)
• Các bệnh hồng cầu làm cho các tế bào hồng cầu dễ bị tổn thương:
• Thiếu men G6PD, đa hồng cầu, thalassemia.
• Vết bầm tím lớn ở trẻ sơ sinh.

Giảm chức năng chuyển hóa bilirubin máu

Nguyên nhân của tình trạng này là do trẻ mắc một trong các bệnh sau: Các bà mẹ mắc hội chứng Crigler-Najjar, hội chứng Gilbert, rối loạn chuyển hóa di truyền (galactosemia, suy giáp bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa tyrosine, methionine, thiếu alpha-1-antitrypsin, v.v.), sinh non, thiếu hụt hormone và tiểu đường thai kỳ.

Nguy cơ tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột

Trẻ sinh ra bị hẹp môn vị, tắc ruột non, phình bẩm sinh, tắc ruột phân su hoặc dùng thuốc gây liệt ruột có nguy cơ bị tăng tái hấp thu bilirubin từ ruột dẫn đến vàng da.

Vàng da sữa mẹ

Một số trẻ không bú đủ sữa trong những ngày đầu tiên do khó bú hoặc do mẹ không đủ sữa, làm tăng tái hấp thu Bilirubin từ ruột gây vàng da.

Để khắc phục, mẹ nên cho trẻ bú thường xuyên hơn và theo dõi cân nặng của trẻ. Nếu con bạn uống tốt, tăng cân và khỏe mạnh thì không cần phải ngừng cho con bú.

Các phương pháp điều trị vàng da sơ sinh hiệu quả nhất

Theo BS.CKII Lê Tố Như, vàng da nhẹ thường tự khỏi khi gan của trẻ bắt đầu trưởng thành. Bú mẹ thường xuyên (8-12 lần một ngày) giúp bé loại bỏ chất bilirubin ra khỏi cơ thể.
Vàng da nặng hơn có thể cần phương pháp điều trị khác, bao gồm:

Cho bé bú nhiều sữa mẹ

Cho con bú sữa mẹ là biện pháp mang lại hiệu quả trong việc phòng trị vàng da ở trẻ sơ sinh. Sữa mẹ chứa đầy đủ dưỡng chất dinh dưỡng hỗ trợ cơ thể trẻ phát triển và tăng trưởng khỏe mạnh, hoàn chỉnh mọi bộ phận của cơ thể, trong đó có gan.

Khi chức năng gan được cải thiện, gan sẽ đào thải bilirubin thừa ra ngoài cơ thể. Nhờ vậy, hiện tượng vàng da cũng được giảm thiểu rõ rệt.

Với một số trường hợp mẹ không còn sữa cho con uống, nên thay thế các sản phẩm sữa khác cho trẻ. Tùy theo lượng bilirubin trong cơ thể trẻ, mẹ sẽ được bác sĩ kê loại sữa bổ sung có thành phần tương đương với sữa mẹ trong khoảng thời gian thích hợp. Sau khi hiện tượng vàng da được khắc phục, trẻ sẽ uống sữa mẹ như thông thường.

Chiếu đèn

Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da sơ sinh hiệu quả nhất, khá an toàn, đơn giản và tiết kiệm. Tuy nhiên đến nay, chiếu đèn chỉ là biện pháp tương đối an toàn chấp nhận được so với nguy cơ xuất huyết não và để lại di chứng não suốt đời nếu không chữa vàng da, nhưng không có biện pháp khác hữu hiệu mà an toàn hơn.

Chiếu đèn còn có các tác dụng phụ thoáng qua như: giữ nước, tiêu lỏng, sốt hay hạ thân nhiệt, vàng da (da đồng), bong giác mạc nếu không che mắt, tăng nhẹ nguy cơ mắc ung thư và co giật ở trẻ em.

Tuy nhiên, có thể hạn chế các tác dụng phụ trên bằng việc cho con bú nhiều hoặc truyền dịch khi bé ăn uống không đầy đủ nhằm giảm tích nước, che chắn mắt cẩn thận khi chiếu đèn, chọn đèn có ánh sáng và cường độ thích hợp như nguồn đèn LED ánh sáng xanh vốn ít gây nên oxy hoá da.

Hầu hết mọi trường hợp đều giảm vàng da do chiếu đèn thường xuyên. Thời gian chiếu đèn phụ thuộc vào mức độ gia tăng bilirubin của bé. Nếu bilirubin lên cao vượt mức, buộc bé phải chiếu đèn hai mặt nhằm mau chóng làm hạ bilirubin và giảm nguy cơ tổn thương não. Thông thường, sau khi chiếu đèn bé sẽ vàng da lại, tuỳ thuộc mức độ vàng da theo ngày tuổi của bé mà bác sĩ có cho phép chiếu đèn tiếp nữa không.

Thay máu

Trong một số tình huống đặc biệt, chỉ định thay máu nếu trẻ có các triệu chứng đe dọa nhiễm độc thần kinh do bilirubin trong máu cao. Trẻ sẽ nhận thêm một lượng máu nhỏ từ người cho hay ngân hàng máu, để thay máu bị mất thành những tế bào hồng cầu mới. Điều này cũng làm gia tăng số lượng tế bào hồng cầu của trẻ do sự giảm nồng độ bilirubin.

Biện pháp phòng ngừa vàng da sơ sinh ở bé hiệu quả

Cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh vàng da ở trẻ là cho trẻ bú mẹ hoàn toàn.

• Để bé không bị mất nước và giúp cơ thể đào thải bilirubin nhanh hơn, hãy cho bé bú 8-12 lần một ngày.
• Nếu trẻ không bú mẹ (tùy theo sức khỏe của mẹ) thì có thể phải cho trẻ uống sữa công thức.
• Cho bé bú khoảng 30-60ml sữa công thức cứ sau 2-3 giờ trong tuần đầu tiên.
• Không nằm phòng kín thường xuyên và bảo vệ da trẻ dưới ánh nắng mặt trời mỗi ngày.
• Vệ sinh mắt và da sạch sẽ, đúng cách. Nên đưa trẻ phơi nắng nhằm điều trị bệnh và hỗ trợ xương chắc khỏe.

Như vậy các bậc cha mẹ có thể tham khảo những phương pháp chữa trị vàng da sinh lý tại nhà giúp trẻ hiệu quả. Để bảo đảm an toàn cũng như cho con yêu có thể phát triển tốt, chúng tôi khuyên các mẹ cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.

Mặc dù vàng da sinh lý không đáng lo ngại, nhưng cần kiểm tra sức khoẻ của trẻ và quan sát hiện tượng vàng da định kỳ nhằm có phương pháp điều trị phù hợp. Ngoài ra, các bà mẹ nên trải qua xét nghiệm nhóm máu trước khi thụ thai. Sau khi sinh, nhóm máu của em bé cũng sẽ được kiểm tra. Điều này giúp loại bỏ (hoặc xác định) nguy cơ vàng da sơ sinh do bất đồng nhóm máu của mẹ, từ đó có hướng điều trị phù hợp.

Một số lưu ý cần theo dõi và chăm sóc trẻ vàng da sơ sinh tại nhà

Khi trẻ bị vàng da sơ sinh, bố mẹ cần đặc biệt lưu ý để theo dõi và chăm sóc con đúng cách ngay tại nhà. Một số vấn đề bố mẹ cần để ý kỹ trong thời gian theo dõi đặc biệt là những vấn đề dưới đây:

1. Để phát hiện vàng da, bà mẹ nên soi trẻ dưới ánh sáng mặt trời (không cho trẻ nằm trong phòng tối mà nhìn trẻ dưới ánh sáng) và nhìn trẻ vào mỗi buổi sáng để xác định mức độ vàng da (tối thiểu). Trong thời tiết mùa đông, việc quấn tã quá chặt sẽ không thể quan sát toàn bộ cơ thể bé là nguyên nhân chính khiến tỷ lệ trẻ sơ sinh mắc bệnh vàng da vào mùa đông tăng cao.
2. Bé bị vàng da cần ánh sáng xanh nên việc phơi nắng không chữa được bệnh vàng da. Ngoài nguy cơ bị bỏng, mất nước và dẫn đến nguy cơ ung thư da, các trường hợp vàng da nhân đã được báo cáo trong y văn sau khi cho trẻ sơ sinh tiếp xúc với ánh sáng mặt trời để điều trị bệnh vàng da tại nhà. tăng bilirubin máu nghiêm trọng và trì hoãn các biện pháp điều trị.
3. Bà mẹ cần cho trẻ bú nhiều, vì trẻ tiêu hóa tốt, tiểu nhiều để bài tiết chất Bilirubin.
4. Chăm sóc trẻ bị vàng da tại nhà không có gì đặc biệt. Cần theo dõi sự tiến triển của màu da và nhận biết sớm các dấu hiệu bệnh nặng. Trẻ bị vàng da bệnh lý cần được khám và điều trị tại bệnh viện.
5. Với những trường hợp trẻ vàng da lâu lành kèm theo biểu hiện khác thường như sốt cao, nhịp tim chậm, giảm thị lực,… cha mẹ nên đưa ngay đến cơ sở y tế chuyên khoa nhi chữa trị.
6. Khi áp dụng những phương pháp chữa trị vàng da sinh lý ở trẻ tại nhà, cha mẹ cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa nhi trước khi tiến hành.
7. Đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế nếu có một trong các dấu hiệu sau:

• Vàng da lan ra các chi. Vàng da phát triển từ 24 đến 48 giờ sau khi sinh.
• Vàng da kéo dài trên 15 ngày.

Hiện tượng vàng da sơ sinh rất dễ quan sát bằng mắt nhất là ở nơi có nhiều ánh sáng tự nhiên. Vì vậy, mỗi ngày các bà mẹ cần để ý màu da toàn thân của trẻ ở nơi ánh sáng. Trong trường hợp khó phát hiện (da trẻ đỏ hồng hoặc đen), nên nhấn nhẹ nhàng ngón tay cái lên da trẻ khoảng một vài giây.

Sau đó thả ra, nếu trẻ bị vàng da nơi bấm ngón tay sẽ có màu vàng rõ rệt. Khi trẻ có dấu hiệu nghi ngờ là vàng da sơ sinh, cha mẹ cần cho trẻ đến bệnh viện để khám.

Care With Love – Hệ Thống SPA Chăm Sóc Mẹ Và Bé Hàng Đầu Việt Nam

Nếu mẹ và ba đang cần đến dịch vụ tắm bé tại nhà, bạn có thể sử dụng ngay dịch vụ của Care With Love. Chúng tôi tự hào là hệ thống SPA chăm sóc mẹ và bé hàng đầu Việt Nam. Hơn 11 năm phục vụ cho hơn 150.000 bà bầu và bé.

Hiện tại, dịch vụ tắm bé của Care With Love có liệu trình chuyên nghiệp chuẩn IAIM Hoa Kỳ với nhân sự có kinh nghiệm lâu năm trong chăm sóc và tắm bé. Quy trình khoa học, làm việc chuyên nghiệp, chi phí phù hợp với kinh tế của mọi gia đình. 

Ngoài ra, một số lợi ích vàng của dịch vụ mà mẹ và bé sẽ nhận được như:

• Cơ thể bé luôn luôn sạch sẽ: Quy trình tắm chuẩn y khoa với từng bước, giúp cơ thể bé luôn sạch. Chăm sóc làn da của bé mịn màng, giúp bé ăn ngon và ngủ sâu.
• Bé được theo dõi, vệ sinh và chăm sóc chuẩn y tế: Bé luôn luôn được theo dõi và chăm sóc, phát hiện những dấu hiệu bất thường, tránh nhiễm trùng vùng rốn.
• Bé cứng cáp từ trong tháng: Quy trình chăm sóc sử dụng liệu pháp hơ lá trầu giúp bé tránh cảm mạo, cứng cáp ngay từ trong tháng.
• Cơ thể bé thư giãn tuyệt đối: Các bước massage giúp bé thư giãn, thư thái và phát triển toàn diện.
• Hướng dẫn tận tình cách tắm bé: Điều dưỡng viên của Care With Love hướng dẫn ba mẹ cách tắm bé chuẩn y tế. Từ đó, mẹ có thể tắm và chăm sóc cho bé yêu.
• An tâm và tự tin trên hành trình làm mẹ: Dịch vụ Care With Love giúp mẹ củng cố kiến thức, tự tin và an tâm trên hành trình làm mẹ.

Từ những điều trên, ba mẹ có thể yên tâm khi lựa chọn dịch vụ tắm bé của chúng tôi. Liên hệ theo thông tin dưới đây, chúng tôi luôn sẵn sàng hỗ trợ và tư vấn tận tình, chi tiết nhất:

Care With Love

• Hotline: 0939 93 93 53
• Email: info@carewithlove.com.vn
• Website: carewithlove.com.vn